ریاض الجنة (کتاب)
«ریاض الجنة» اثر میرزا محمدحسن فانی زنوزى (۱۲۱۸-۱۱۷۲ ق)، کتابى است به زبان عربى در موضوع تراجم و شرح حال علما، حکما و دانشمندان اسلامى که در اواخر قرن دوازده و اوایل قرن سیزدهم هجرى نوشته شده است.
ساختار کتاب
کتاب «ریاض الجنه» در دو جلد منتشر شده است. جلد نخست مشتمل بر شرح حال مؤلف به قلم آقاى سید محمود مرعشى نجفى (فرزند آیت الله مرعشی)، مقدمه محقق آقاى على رفیعى، مقدمه مؤلف و ۱۴۵ شرح حال است و جلد دوم مشتمل است بر پیشگفتارى به قلم مصحح، آقاى على رفیعى، رساله‌اى در شرح حال مؤلف و ۱۷۸ شرح حال.
محتوای کتاب
اصل کتاب «ریاض الجنه» مجموعه‌اى ارزشمند و از نفایس به یادگار مانده از سده پیشین است. در واقع این اثر را مى‌توان تفصیل مطالب مختصر بحرالعلوم به شمار آورد، چنان‌که برخى از معاصران مانند محمد على تربیت نیز این دو کتاب را همچون دائرة المعارفى بزرگ در نظر گرفته‌اند.
زنوزى این رساله را در یک مقدمه و هشت روضه و یک خاتمه به رشته تحریر درآورده است. مطالب روضه‌هاى هشتگانه عبارتند از:
روضه اول شامل: توحید، تمجید و تنزیه بارى تعالى، شرح حال پیامبر(ص)، نزول وحى، تفصیل احکام قرآن، غزوات و فتوحات پیامبر(ص)، شرح حال امیرالمومنین(ع)، زندگانى حضرت زهرا(س) و ائمه(ع) از امام حسن(ع) تا امام زمان(ع)، مطالبى درباره بیت المقدس، بیت الله الحرام، مکه، مقابر اعتاب و شهرهاى مقدسه و ذکر مشهورترین طایف سادات، شرح زندگانى بعضى از نزدیکان و اقارب حضرت نبوى(ص) و جمعى از اصحاب و موالى معصومین(ص).
روضه دوم، ذکر ذوات شریره و شیاطین خبیثه دشمنان پیامبر(ص) و ائمه(ع) و شرح حال برخى از مجتهدین ثمانیه و مصنفان صحاح ستّه مى‌باشد.
روضه سوم، در ذکر آنچه در عالم از ابتدا تا انتها موجود است، در وجه این‌که عالم در شش روز خلق شده، ذکر طالع ایجاد عالم، معنى عرش و کرسی، حاملان عرش، تفسیر حجب، عظمت دنیا که دلالت مى‌کند بر عظمت خداوند، کثرت عوالم و خلایق، ملائکه و کثرت ایشان، خلقت جن و حالات ایشان، کیفیت خلقت آدم(ع) و احوال مفصله آن حضرت و سایر انبیا تا خاتم الانبیا(ص) و....
روضه چهارم، در مورد شرح حال و تراجم علماء عامه و خاصه، عرفا، ادبا و حکما به ترتیب حروف تهجى و ذکر حکمایى که مقدم بر اسلامند و ذکر مؤلفات و اشعار عربى و فارسى و سایر افادات هر یک ازایشان مى‌باشد. در این روضه، ذیل هر ترجمه، منابع و مآخذ فراوانى توسط محقق ارائه شده تا در صورتى که محققان اطلاعات مفصل و گسترده‌ترى لازم داشته باشند، به آن منابع و مآخذ به راحتى بتوانند مراجعه کنند.
روضه پنجم، در شرح حال شعراى عرب و عجم بوده و در دو قسم تنظیم شده است: مشاهیر شعراى عرب و عامه شعراى عجم.
روضه ششم، شرح حال مشاهیر پادشاهان پیش از ظهور اسلام و پس از آن مى‌باشد.
روضه هفتم، در مورد مشاهیر وزراء، امراء و برخى از خوشنویسان است.
روضه هشتم: پیرامون نوادر حکایات و لطائف روایات، مطالب متفرقه، مسائل متنوعه از هر فن و از هر مقوله اعم از اشعار، الغاز، معماها، حکایات و برخى از اصطلاحات علوم مى‌باشد.
کتاب خاتمه‌اى نیز دارد که مؤلف در آن سخنى چند در وفات حسینقلى خان دنبلى و آمدن عباس میرزا نائب السلطنه به شهر خوى بیان کرده و کتاب را با ذکر تاریخ اتمام آن به پایان برده است.
وضعیت کتاب
از این اثر، نسخه‌هاى چندى در مجموعه‌هاى خصوصى و کتابخانه‌هاى عمومى وجود دارد. این رساله به طور کامل منتشر نشده و فقط قسمت دوم از روضه چهارم آن به تصحیح على رفیعى در سال ۱۳۷۰ش. توسط کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى منتشر شده است که در برنامه موجود است. این بخش از کتاب مشتمل بر شرح حال ۳۲۳ تن از علماء عامه، خاصه، عرفا، ادبا و حکما به ترتیب حروف الفباست.
نسخه حاضر در برنامه مشتمل بر حواشى مصحح و فهرست تراجم اصلى، فهرست تراجم فرعى و نیز تراجم حواشى در انتهاى کتاب مى‌باشد.
منابع
- ویکی نور